Lohmanorgel

In het begin van de 19^e eeuw groeide de behoefte aan begeleiding van het gezang door orgelspel in de Oude Kerk te Zoetermeer. Daarom werd in 1809 een orgel aangeschaft op een veiling op de buitenplaats Middenhof te Nootdorp. Dit tweeklaviershuisorgel van J. Reichner Sr. werd door R. van Arkel, orgelmaker te Leiden, omgevormd tot een kerkorgel. Nicolaas Johannes Feugen werd de eerste organist, maar kon niet voorkomen dat het orgel na hem in verval raakte. Dertien jaar zou er geen orgelmuziek in de Oude Kerk klinken.

Totdat er in 1837 besloten werd om de gebroeders N.A. Lohman & Zonen in Gouda de opdracht te geven voor een nieuw orgel. Deze firma heeft vier generaties lang een belangrijk stempel gedrukt op de Nederlandse orgelbouw. Ze waren actief in onder andere Groningen, Friesland, Drenthe en Zuid-Holland. Ten tijde van de bouw van het orgel in Zoetermeer had de firma Lohman ook de eervolle opdracht in de wacht weten te slepen om het Moreau-orgel in de Sint Janskerk te Gouda te restaureren.



De sierlijk bewerkte claviatuur van het Lohmanorgel vertoont dan ook opmerkelijk veel overeenkomst met de claviatuur te Gouda. Beide zijn in 1837 tegelijk per schip vanuit Groningen naar Gouda verstuurd. Sinds de bouw in 1838 zijn de 19 registers, verdeeld over Hoofd- en Bovenwerk, integraal bewaard gebleven, wat bijzonder is.



Op het eerste gezicht doet het orgel wat exotisch aan met zijn dubbele verlaagde middentoren. Het frontconcept is uit het Groninger achterland van de Lohmans te begrijpen. Uitgangspunt was namelijk het Freytag-Schnitger orgel in Zuidhorn uit 1793 dat eveneens opvalt door zijn verlaagde middentoren en waarvan de gedeelde tussenvelden nagenoeg hetzelfde labiumverloop hebben als bij dit orgel. Wat de Lohmans nu gedaan hebben, is heel eenvoudig. Zij hebben de middentoren verlengd, niet naar boven, maar naar beneden en deze vervolgens gedeeld.

Een ander opvallend element aan dit orgel zijn de holle zijveldjes boven de vleugelstukken. Deze velden maskeren, evenals de vleugelstukken, het gedeelte van de kas dat buiten de zijtoren uitsteekt. De decoratie vertoont robuuste vormen die nog duidelijk het kenmerk dragen van het Empire. Overheersend element in de decoratie is het acanthusblad. Dit vindt men terug onder de torens in forse, met bladslingers omhangen consoles, onder de tussenvelden en ook in de voluutvormen van de vleugelstukken en blinderingen.



Deze voluten hebben iets opmerkelijks. Zij vertonen als zo vaak een krul die aan een slakkenhuis herinnert. Bij dit orgel is steeds consequent in de krul een vergulde bloem aangebracht.

Op de middentoren staat een beeld van Atlas. Hij draagt hier echter geen wereldbol maar een wijzerplaat uit 1785. De grote wijzer werd voorheen aangedreven vanuit het mechanische uurwerk dat in de toren staat opgesteld. Atlas wordt begeleid door twee staande vrouwen met muziekinstrumenten, de linker met een luit en de rechter met een lier. Deze beelden zijn mogelijk afkomstig van het vorige orgel.

Bij de restauratie in 1970-1971 door de firma de Koff & Zn uit Utrecht is het orgel uitgebreid met een vrij pedaal waarop drie stemmen gedisponeerd zijn. Na het faillissement van deze firma is de restauratie (met als adviseur Klaas Bolt) afgerond door de firma Flentrop uit Zaandam. In 1982 heeft de firma Flentrop de balgen gerepareerd, houten pijpwerk hersteld en het loodbeleg en tongen van de Dulciaan 8' vernieuwd.

Hierboven is een deel van het binnenwerk van het orgel te zien, waar de registerpijpen in rijen zijn opgesteld op de windlade. Vooraan staan de tongwerken, omdat deze vaak moeten worden gestemd.

In 1994 is een tremulant geplaatst. In 2002 heeft het orgel een grote onderhoudsbeurt gekregen. Tijdens deze werkzaamheden is de orgelkas geverfd naar een licht mahonierode kleur. Deze kleur is de oorspronkelijke kleur zoals het orgel destijds door Lohman is opgeleverd. De firma Flentrop heeft naast diverse herstelwerkzaamheden de klankkleur van het orgel weer terug gebracht naar de oorspronkelijke Lohmanwaarde.

Het orgel is uiteraard in eerste instantie gebouwd als begeleidingsinstrument en biedt daartoe ook tal van registratiemogelijkheden, onder andere een gedeelde klavierkoppel en bas- en discantregisters.
Door het later toegevoegde vrij pedaal is het orgel een nog veelzijdiger instrument geworden, wat zeer geschikt is voor het spelen van een breed orgelrepertoire.



Het fraaie klankpalet van het instrument is regelmatig te horen in concerten die al jarenlang worden georganiseerd.

Sinds februari 2024 is Geurt van Lagen cantor-organist van het Lohmanorgel. 

De klank van het orgel is te beluisteren op YouTube, waar Ronald de Jong (cantor-organist van het orgel van 1991 tot 2023) een reeks opnamen heeft geplaatst:
YouTube-opname van Lohman orgel